تفسیر ابن حجامتفسیر ابن الحجام اثر محمد بن عباس به ابن الحجام از مفسرین و محدثین امامیه می‌باشد. ۱ - معرفی اجمالی مفسرتفسیر ابن الحجام اثر ابوعبداللّه محمد (زنده در ۳۲۸ ق) فرزند عباس معروف به ابن الحجام از مفسرین و محدثین. علامه حلی در رجال خود شهرت مفسر را به ابن الجحام به جیم مضمومه و حاء مهمله ضبط کرده است. ۲ - معرفی تفسیرتـفـسـیر مورد بحث به زبان عربی و در کتب رجالی و فهارس به نام کتاب التفسیر الکبیر موسوم است و باسم تفسیر ابن الحجام مشهور است از جمله تفاسیر شیعی است که از زمان تالیف از منابع مهم بوده و نیز به شیوه روائی تالیف گردیده است که در تفسیر و تاویل آیات قرآن کریم از روایات و اخبار ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) بهره گرفته است. از این تفسیر امروزه نسخه‌های متعدد در کتابخانه‌های عمومی و خصوصی موجود است. نـسـخه‌ای از این تفسیر نزد سید علی بن طاووس (م ۶۶۴ ق) بوده که در مؤلفات خود زیاد نقل می‌کند و آن را در کتاب خویش سعد السعود وصف نموده است. همچنین نسخه‌هایی نزد سید شرف الدین علی حسینی استرابادی و سید‌هاشم توبلی و ملا محمد صالح برغانی و سید هبة الدین شهرستانی وجود داشته که بعضی در تفسیرهای خود از آن تفسیر فراوان نقل کرده‌اند. ۳ - تفاسیر دیگر ابن حجامتـفـسیرهای دیگری از ابن الحجام نام برده‌اند به شرح ذیل: ۱) تاویل ما نزل فی النبی (وآله‌علیهم‌الـسـلام) که در این تفسیر ابن الحجام به آیات و کلمات قرآن مجید که در حق رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و حضرت علی بن ابی طالب (علیه‌السّلام) و حضرت فاطمه (علیهاالسّلام) و خاندان عصمت و نبوت نازل گردیده مـی پـردازد و آن در هـزار بـزرگ است و جماعتی از اصحاب گفته‌اند که هرگز مانند این تفسیر کسی تصنیف نکرده است. ۲) مـا نـزل مـن القرآن فی اهل البیت (علیهم‌السّلام)، در این تفسیر آیات مذکور در حق امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) و خـانـدان عصمت نازل شده و همچنین احادیثی که از طریق عامه و خاصه در خصوص هر آیه نقل گردیده ذکر شده است. این تفسیر در دو جلد بزرگ و در ده جزء تدوین گردیده است. نـسـخـه اصلی به خط مؤلف با اجازه احمد بن ابی حب خراسانی مورخ (۳۳۸ ق) و اجازه دیگر به خـط شیخ طوسی مورخ (۴۳۳ ق) که روی آن ثبت بوده است نزد سید بن طاووس (م ۶۶۴ ق) بوده و او هر دو جلد تفسیر مذکور را در کتاب الیقین نقل کرده است. ۳) تـاویـل مـا نـزل فـی اعـدائهـم، در این تفسیر به آیات قرآن کریم که در حق دشمنان حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) و خاندان وی نازل گردیده پرداخته شده است. از طریق روایات و احادیث و اخبار وارده از ائمه اطهار آیات مزبور تفسیر شده است. سـیـد بـن طاووس در سعد السعود و سید‌هاشم توبلی در تفسیر خود البرهان و علامه برغانی در کنزالعرفان از آن تفسیر بسیار نقل کرده‌اند. ۴) قراءة امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) که در قرائت حضرت علی بن ابی طالب است و آنرا از طریق ائمه اطهار جمع نموده است و شیخ طوسی از طریق مشایخ از ابی هارون تلعکبری روایت نموده است. ۵) تاویل ما نزل فی شیعتهم، این تفسیر شامل آیات قرآن کریم است که در حق ذراری ائمه اطهار و شیعیان حضرت امیر نازل شده است. ۶) الـنـاسـخ و المنسوخ، در یک جلد به زبان عربی به شیوه روائی در مورد آیات ناسخ و منسوخ و اسباب نزول روایت شده است. ۷) قراءة اهل البیت (علیهم‌السلام)، که در یک جلد به زبان عربی از طریق روایات ائمه (علیهم‌السّلام) و قراءات آیات آنها روایت گردیده است. هیچ یک از تفاسیر مزبور وجود ندارد و معلوم نیست که واقعا هر یک تفسیر جداگانه‌ای بوده است یا آنکه بعضی از آنها با هم یکی بوده و از طریق روات، مختف العنوان ذکر شده‌اند. [۱]
صدر، سیدحسن، تاسیس الشیعة، ص۳۳۵.
[۲]
اردبیلی، محمدبن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۱۳۴.
[۱۰]
عامر، الحلو، معجم الدراسات القرآنیة عند الشیعة الامامیة، ص۱۰۶.
[۱۲]
شفیعی، محمد، مفسران شیعه، ص۸۹.
۴ - پانویس
۵ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «تفاسیر قرن چهارم»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۴/۱. رده‌های این صفحه : تفسیرهای شیعه قرن 4 (قمری) | تفسیرهای قرآن (عربی) | کتاب شناسی تفسیر | کتب تفسیری
|